Juan de Jesus, grootvader van filmmaker Sherman de Jesus, was een van Curaçao afkomstige zwarte man die als zeeman de wereldzeeën bevoer. Sherman heeft zijn grootvader nooit gekend en beschikt slechts over één foto waarop Juan trots en statig is vastgelegd: brede schouders, een keurig pak met das… een echte heer aan het begin van de twintigste eeuw. Op de achterkant van de foto staat waar hij gemaakt is: in de fotostudio van James Van Der Zee in Harlem, New York.
In een tijd dat segregatie en raciaal geweld wereldwijd om zich heen grijpen, biedt Harlem in het begin van de jaren twintig een veilige haven aan wie discriminerende Jim Crow-wetten en onderdrukking wil ontvluchten. Duizenden migranten uit de zuidelijke staten en de Caraïben vinden in Harlem de vrijheid om zichzelf te zijn en hun identiteit te uiten in muziek, kunst en literatuur. Deze unieke periode van zelfbewuste zwarte kunst en ideologie is bekend geworden als de Harlem Renaissance. Aan de vooravond van deze culturele bloeiperiode opende fotograaf James Van Der Zee (1886-1983) zijn studio. Hier fotografeerde hij de nieuwe bewoners van Harlem op hun mooist. Want wat deed je als je eindelijk in New York aankwam, op een plek vrij van racisme? In je beste kleding op de foto gaan, als bevestiging van je nieuwe bestaan, waarmee je de achterblijvers thuis kon laten zien dat een ander leven mogelijk was.
Van Der Zee’s werk werd beroemd omdat hij zwarte mensen fotografeerde zoals ze zichzelf zagen, ‘in their finest light’, in de woorden van fotograaf en professor Daniel C. Dawson. Van Der Zee maakte zo’n 70.000 foto’s van groepen en individuen die op hun eigen manier uiting gaven aan ‘black excellence and pride’. Mede daardoor is The Photograph hoogst actueel. Want hoe vaak zien we zwarte mensen als hoofdrolspelers voorbijkomen in de geschiedenis van kunst en fotografie? Het werk van Van Der Zee is behalve een kunstuiting ook een duidelijke vorm van verzet. In een tijd dat zwarte mensen door de buitenwereld werden gezien als ondergeschikten, legde Van Der Zee hen vast als mens.
The Photograph verweeft de geschiedenis van Harlem even subtiel als krachtig met de persoonlijke achtergrond van regisseur De Jesus. In de voetsporen van zijn grootvader dwaalt hij door New York, waar hij de erfenis van de Harlem Renaissance terugvindt in het werk van hedendaagse fotografen als Jamel Shabazz, die met eenzelfde overtuiging het straatleven van Harlem in beeld brengt. Jazz maakte plaats voor hiphop, en de migranten komen nu uit Afrika, maar de zwarte cultuur en trots zijn gebleven. Ook de regisseur voelt zich er thuis. Wanneer hij zijn haar in Harlem Renaissance-stijl laat knippen in een traditionele kapsalon, is de cirkel rond. ‘You look like you belong here,’ aldus de kapper.
Toch staat deze zwarte wereld onder spanning. Harlem wordt bedreigd door gentrificatie, waarbij inwoners gedwongen plaatsmaken voor rijke witte nieuwkomers. In The Photograph zien we hoe raciale ongelijkheid en geweld doorwerken in het heden en hoe in Harlem ook nu nog verwoed wordt gestreden voor erkenning van de zwarte identiteit: activist Michael Henry Adams, die vecht tegen gentrificatie, de weduwe van Van Der Zee, die zijn erfenis bewaart in een overvolle opslag, en vele anderen nemen ons mee in het Harlem dat was, het Harlem dat is en het Harlem dat ze in de toekomst hopen te zien. De swingende soundtrack met hits van Ella Fitzgerald, Nina Simone en Duke Ellington neemt je mee naar het Harlem van de jaren twintig én het Harlem van nu.
The Photograph is een filmisch monument, een ode, een eerbetoon aan de kracht van fotografie in het algemeen en de foto’s van James Van Der Zee in het bijzonder, wiens werk honderd jaar later nog altijd revolutionair is. Maar vooral is het een ode aan de mensen die plaatsnamen voor de camera van Van Der Zee, en aan de huidige bewoners en de nieuwkomers, die in de voetsporen voor hun voorouders treden door hun zwarte identiteit en cultuur te vieren in kerken, kapsalons, marktkramen en festivals.
In The Photograph staan de veerkracht en hoop van de zwarte mens centraal en wordt pijnlijk voelbaar wat het betekent om deel uit te maken van een traditie waarin voorouders die werden onderdrukt zichzelf eindelijk op een voetstuk konden plaatsen.